Τι είναι ο μηχανισμός άρνησης και πως τον αντιμετωπίζουμε

Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει διάφορους τρόπους να προστατεύεται και να διατηρεί μια κατάσταση ομοιόστασης. Με αυτή τη λογική, δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι έχει βρει τρόπους να διατηρεί και την ψυχολογική του ομοιόσταση. Ένας από αυτούς τους τρόπους είναι και οι μηχανισμοί άμυνας.

Το σώμα μας θέλει να μας προστατεύσει από τα μεγάλα σοκ που μπορεί να δημιουργήσουν μεγάλες ταραχές. Έτσι, χρησιμοποιεί διάφορα τεχνάσματα για να αποφύγει την «σύγκρουση» με την πραγματικότητα και τα αποτελέσματά της. Από τους πιο συνηθισμένους μηχανισμούς είναι η Άρνηση. Πολλές φορές ακούμε στην καθημερινότητα μας τη φράση «είναι σε άρνηση». Ας ρίξουμε μια καλύτερη ματιά σε αυτόν τον πανίσχυρο μηχανισμό.

Όταν μιλάμε για άρνηση, μιλάμε για άρνηση της πραγματικότητας. Όταν το άτομο βρίσκεται υπό την επιρροή αυτού του μηχανισμού, αρνείται να δει αυτό που βρίσκεται μπροστά του. Όσο μεγάλο κι αν είναι το θέμα που καλείται να αντιμετωπίσει, ο μηχανισμός αυτός, θα το εξαφανίσει. Όσο κι αν προσπαθούν οι γύρω του να του εξηγήσουν τι είναι αυτό που θα έπρεπε να δει, το άτομο δεν θα μπορέσει, γιατί απλά ο εγκέφαλός του αρνείται να το αντιληφθεί. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει άλλωστε αυτή τη δυνατότητα, μιας και από τα δισεκατομμύρια των πληροφοριών που λαμβάνει μέσω των αισθητήριων οργάνων, επεξεργάζεται ένα πολύ μικρό ποσοστό για να μην «υπερθερμάνει» το σύστημα.

Το ίδιο, λοιπόν, μπορεί να κάνει και για να μην υπερθερμάνει το ψυχολογικό σύστημα. Ένας μεγάλος χωρισμός, ένας θάνατος, μια απόρριψη ή μία αποκάλυψη είναι κάποιες περιπτώσεις στις οποίες το άτομο μπορεί να μπει σε κατάσταση άρνησης. Τι σημαίνει αυτό; Θα συνεχίσει να ζει για ένα χρονικό διάστημα σε συνθήκες προ του τραυματικού γεγονότος. Ότι δεν έχουν χωρίσει με το σύντροφο μας, ότι το αγαπημένο μας πρόσωπο ζει ακόμα, ότι τα στοιχεία δεν υπάρχουν και άρα δεν βλέπουμε την ανατροπή και η ζωή συνεχίζεται. Βέβαια, κάποια στιγμή η πραγματικότητα θα νικήσει και το άτομο θα αντιληθφεί την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, αλλά το πιθανότερο είναι ότι τότε θα είναι αργά και η αντιμετώπιση θα είναι πιο δύσκολη.

Ας δώσουμε μερικά πιο καθημερινά παραδείγματα που τα ζούμε πιο συχνά, αλλά δε σκεφτόμαστε ότι είναι μια μορφή άρνησης. Ξοδεύουμε πολλά περισσότερα χρήματα απ’ όσο μπορούμε να αντέξουμε σκεπτόμενοι «έλα μωρέ, θα τα βάλω στην κάρτα». Και ως δια μαγείας το έξοδο εξαφανίστηκε από μπροστά μας. Αρνούμαστε να δούμε ότι το έξοδο υπάρχει, απλά το μεταφέραμε για εξόφληση στο μέλλον. Δεν διαγράφηκε, υπάρχει, αλλά δεν θέλουμε να το δούμε.

Δουλεύω πολύ περισσότερο απ’ όσο αντέχω, λέγοντας ότι είναι η δουλειά των ονείρων μου, οπότε αξίζει. Αν η δουλειά των ονείρων σου σε σκοτώνει, μάλλον είναι η δουλειά των εφιαλτών σου. Αρνούμαστε να το δούμε, γιατί η δουλειά αυτή εκτός από έσοδα μας προσφέρει κύρος, γνωριμίες και καταξίωση.

Θα φάω μια μερίδα τηγανιτές πατάτες παρόλο που είμαι σε διατροφή, γιατί δεν μπορεί να έχουν τόσες πολλές θερμίδες, και αν χρειαστεί θα τρέξω λίγο περισσότερο στο διάδρομο. Δεν θέλουμε να δούμε ότι μια μερίδα τηγανιτές πατάτες από κάποιο εστιατόριο fast food, υπολογίζεται περίπου στις 500 θερμίδες που σημαίνει κάτι παραπάνω από μία ώρα έντονης άσκησης με ποδήλατο.

Εδώ να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Σε κατάσταση άρνησης, η λογική δεν είναι κάτι που θέλουμε να ακούσουμε. Δεν θα λάβουμε υπόψη μας τα γεγονότα. Όταν , όμως, αναγνωρίζουμε τα γεγονότα, τις πράξεις μας και τις συνέπειες, αυτό είναι μια συνειδητή επιλογή. Οπότε μπορώ να φάω τις πατάτες, ξέροντας ότι θα με πάει πίσω στο στόχο μου για αδυνάτισμα, γιατί γίνεται εν γνώσι μου και αναλαμβάνω τις συνέπειες.

Πώς αντιμετωπίζουμε την άρνηση; Παρατηρείστε αν υπάρχουν μοτίβα που επαναλαμβάνονται στη ζωή σας και δεν τα είχατε αναγνωρίσει μέχρι τώρα. Καταστρεπτικές σχέσεις, αρνητικές συνέπειες από καταχρηστικές συμπεριφορές (ποτό, φαγητό, έξοδα, ουσίες) είναι μερικά από αυτά. Συνήθως προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι έχουμε τον έλεγχο σε τέτοιες περιπτώσεις. Αν εντοπίσουμε πολλά αρνητικά μοτίβα και αποτελέσματα, θα είναι ένα καμπανάκι ότι μάλλον τα πράγματα δεν είναι όπως τα θεωρούσαμε. Το να μεταθέτουμε ευθύνες για οποιοδήποτε θέμα και το να αρχίζουμε να γενικεύουμε, επειδή φταίνε οι άλλοι και όχι εμείς, είναι επίσης μια ένδειξη άρνησης. Εντοπίστε τις γενικεύσεις σας και καταγράψτε σε ποιους τομείς εμφανίζονται πιο συχνά. Στην συνέχεια, ελέγξτε τη δική σας συμπεριφορά, ευθύνες και συνέπειες. Μήπως απλά δε θέλετε να δείτε το μερίδιο ευθύνης που σας αναλογεί;

Τέλος, αν θέλετε να βγάλετε έναν άλλο άνθρωπο από την άρνηση του, να ξέρετε ότι θα είναι δύσκολο. Αν είναι βαθιά μέσα στην άρνηση, δεν θα τα καταφέρετε, γιατί η λογική και η πραγματικότητα δεν έχουν θέση στην οπτική του. Από την άλλη πρέπει να σκεφτείτε, το να τον βγάλετε από την άρνηση, θα του κάνει καλό; Είπαμε η άρνηση προστατεύει από ένα σοκ, άρα δεν είναι πάντα κακή. Αναρωτηθείτε αν θέλετε να τον βγάλετε από την άρνηση για το δικό του συμφέρον ή για το δικό σας καλό. Αν η απάντηση είναι το δεύτερο, καλό θα ήταν να το ξανασκεφτείτε και να αφήσετε το άτομο να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα όταν είναι έτοιμο.